فرشِ‌تان از کجا رنگ گرفته؟

اگر در مجموعه پست‌های رنگرزی وبلاگ فرش حیدریان با ما همراه بوده باشید، می‌دانید که رنگرزی طبیعی یکی از فاکتورهای بسیار مهم در ارزش‌گذاری قالی دستباف ایرانی است. اگر کمی اهل تحقیق و تخیل باشید با شنیدن عبارت رنگرزی گیاهی در مورد فرشتان این سؤال پیش می‌آید که دقیقاً چه گیاهانی به فرش من رنگ داده‌اند و این رنگ‌ها از کجا آمده‌اند. در پست اول و دوم از این سری با چند ماده رنگ‌زا آشنا شدیم. با ما همراه باشید تا مواد بیشتری را بشناسیم. شاید روزی روی فرشی نشستیم که با این مواد جادویی رنگ شده باشد و آن‌وقت است که زیبایی غریب فرش روی آشنایش را نیز به ما نشان خواهد داد.

گل جعفری

گل جعفری گیاهی یک‌ساله با ارتفاعی حدود ۳۰ الی ۴۰ سانتیمتر، دارای برگ‌های نرم و سوزنی و گل‌هایی با گلبرگ‌های بسیار است که سطحشان بافتی مخملی دارد. گلبرگ‌های این گل ترکیبی از رنگ‌های زرد، قرمز و نارنجی است. این گل از اواخر بهار تا اواخر تابستان به‌صورت پرورشی در اغلب مناطق معتدل کاشته می‌شود. است. در رنگرزی از تمام بخش‌های این گیاه و به‌طور خاص گل‌های آن استفاده می‌شود. طیف رنگی‌ای که این گل قادر به تولید آن است، از زرد روشن آغاز شده تا زرد تیره و طلایی امتداد می‌یابد.

گَندَل

این گیاه که با نام‌هایی چون گل گندم نیز شناخته می‌شود، وحشی بود و در مناطق چهارمحال و بختیاری، لرستان تا اصفهان در دشت‌ها می‌روید. گندل دارای برگ‌های پنجه‌ای و تیغ‌دار بوده و گل‌هایی به رنگ زرد و نارنجی و آبی دارد. رنگ‌دانه‌های موردنیاز برای رنگرزی این گیاه در گل‌های آن موجود بوده و قابلیت آن را دارد که طیفی رنگی از زرد تا نارنجی به‌سوی قهوه‌ای روشن را پدید آورد.

جاشیر

گیاهی علفی است که برگ‌های فراوان به رنگ سبز روشن و گل‌هایی به رنگ زرد دارد. جاشیر در مناطق مرتفع مانند کرمانشاه، کردستان، فارس و چهارمحال و بختیاری می‌روید. رنگ‌دانه‌های این گیاه در برگ و ساقه آن قرار داشته و از آن برای خلق پرده‌های مختلف رنگ زرد تا زیتونی استفاده می‌شود.

پیاز

پیاز گیاهی است دوساله با برگ‌ها و ساقه‌ای توخالی که ارتفاع آن به یک متر می‌رسد. گل‌های این گیاه به رنگ‌های سفید و بنفش بوده و پیاز آن در انواع مختلف و رنگ‌های گوناگون وجود دارد که از این جمله می‌توان به پیاز سفید، قرمز، بنفش، زرد و نارنجی اشاره کرد. رنگ‌دانه‌های این گیاه در پوست نازک و بیرونی پیاز آن نهفته است. بسته به نوع پیاز مورداستفاده رنگ‌هایی که از این گیاه به دست می‌آید، متعدد و متنوع بوده اما به‌طورکلی پیاز نارنجی قابلیت آن را دارد که پرده‌های مختلف از زرد روشن تا تیره، نارنجی و طلایی را تولید کند. پوست پیاز قرمز نیز پرده‌های مختلفی از زرد، نارنجی تا قهوه‌ای را به دست می‌دهد و پوست پیاز زرد، پرده‌های رنگ زرد تا سبز تیره و زیتونی را به وجود می‌آورد.

انار

انار یکی از محبوب‌ترین گیاهان ایران‌زمین است که همه بخش‌های آن در موقعیت‌های گوناگون قابل‌استفاده است. میوه این گیاه علاوه بر ویژگی نمادینش که راه آن را به نقشه فرش‌های ایرانی بازکرده، ویژگی رنگ‌زا بودنش آن را به بطن فرش و مرحله ساخت و پرداخت آن نیز وارد کرده است. رنگ‌دانه موردنیاز برای رنگرزی الیاف در پوست میوه این گیاه قرار گرفته و در رنگرزی بسیار پرقدرت عمل می‌کنند. پوست میوه انار، پرده‌های مختلف رنگ زرد تا شتری، خاکستری و سیاه را پدید می‌آورد.

اکالیپتوس

اکالیپتوس درختی بومی استرالیا است که امروزه در مناطق گرمسیر ایران نیز کشت می‌شود. این درخت برگ‌هایی بلند و کشیده به رنگ سبز مایل به خاکستری دارد. رنگ‌دانه‌های اکالیپتوس در برگ‌های آن موجود بوده و ظرفیت تولید پرده‌های مختلف رنگ زرد تا شتری روشن و انواع قهوه‌ای تیره و روشن را دارد.

سخن آخر

این پست از وبلاگ فرش حیدریان هم به پایان آمد اما قصه مواد رنگ‌زای طبیعی ایران تمام نشده است. پس با ما همراه باشید تا در مطالب بعدی این وبلاگ با سایر مواد رنگ‌زای ایرانی و نقششان بر قالی ایرانی آشنا شویم. مجموعه حیدریان بیش از یک قرن است که با همه این مواد سروکار دارد و طی آزمون‌وخطاهای بسیاری که داشته و با اتکا به تجربه استادان بزرگ این حوزه به فرمول‌ها و رنگ‌های خاص خود دست ‌یافته است که با آثار این مجموعه تنوع شگفت‌انگیزی بخشیده است. برای بازدید از آثار رنگارنگ فرش حیدریان همواره می‌توانید به شعب مختلف این مجموعه سر بزنید.