قالی‌های دستباف موزه‌ای در مجموعه فرش حیدریان
Friday، ۴ Farvardin ۱۴۰۲
همه ما دوست داریم اشیایی را برای خانه‌مان تهیه کنیم که داستانی داشته باشند. هنگامی‌که نوبت به فرش و قالی می‌رسد دوست داریم این قصه‌ها منحصربه‌فردتر و یکتاتر باشد، چرا که قالی به‌خودی‌خود شیئی نوستالژیک برای ما ایرانیان است و اغلب ما را به یاد خانه‌های مادران و مادربزرگانمان می‌اندازند، جایی که همه قصه‌ها از آنجا شروع می‌شد. ما در مجموعه فرش حیدریان تعدادی از قالی‌های شگفت‌انگیز دستباف ایرانی را که امروزه در بزرگ‌ترین موزه‌ها و مجموعه‌های دنیا نگهداری می‌شوند را شناسایی و باز بافی کرده‌ایم تا میراث پدران و مادرانمان در چند قرن پیش را مهمان خانه‌های ایرانی کنیم. در این مقاله از وبلاگ فرش حیدریان، قصد داریم تعدادی از مهم‌ترین فرش‌های ایرانی موزه‌ای که در فرش حیدریان بافته می‌شوند را معرفی کنیم.
قالی دستباف کلارک یا سرو مخفی
کمتر کسی وجود دارد که به فرش دستباف ایرانی علاقه‌مند باشد و نام فرش کلارک را نشنیده باشد. این فرش که با عنوان قالی برگ داسی و فرش سرو مخفی نیز شناخته می‌شود، گران‌قیمت‌ترین قالی جهان لقب دارد. این قالی که متعلق گالری هنری کورکوران در واشنگتن بود در روز پنجم ژوئن سال 2013، در حراجی ساتبی در نیویورک به قیمت ۳۳ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار فروخته شد. این قالی در سال ۱۹۲۶ توسط ویلیام کلارک، سرمایه‌دار و سناتور آمریکایی به موزه کورکوران هدیه شده بود. اما هویت خریدار جدید آن که به‌صورت تلفنی در حراجی ساتبی شرکت کرده بود، افشا نشد. کارشناسان فرش دستباف معتقدند که این قالی در نیمه نخست قرن هفدهم در کرمان بافته شده است.
حدوداً بیش از یک دهه پیش، فرش حیدریان برای نخستین بار این قالی را در ایران بازطراحی و باز بافی کرد. در طراحی این قالی معدود ایرادات تکنیکی نقشه که به دلیل کمبود امکانات در دوره صفوی وجود داشته برطرف شده اما در عین حال رنگرزی الیاف آن به همان شیوه‌ای صورت گرفته که در دوره صفوی در ایران رایج بوده است. علاوه بر این در بافت این قالی از تکنیک‌های اصیل بافت فرش ایرانی استفاده شده است. به همین روی می‌توان گفت که گویی این فرش نسخه‌ای دوباره زنده شده از فرش ایرانی صفوی است. با خرید این فرش تکه‌ای از تاریخ سرزمینمان را به خانه می‌بریم و هویتی به منزلمان می‌بخشیم که بی‌نظیر و در عین حال با سابقه است.
فرش دستباف باغی فیلادلفیا
یکی دیگر از فرش‌های منحصربه‌فرد ایرانی که در موزه هنر فیلادلفیای آمریکا نگهداری می‌شود، فرش باغی زیبایی است که نسخه‌ای از آن در فرش حیدریان بازطراحی و بازبافی شده است. در طراحی این قالی مجموعه‌ای از نقش‌مایه‌های درخت زندگی، درخت سرو و انواع گیاهان در زمینه‌ای با رنگ قرمز ایرانی کنار هم گرد آمده‌اند و طرحی شگفت‌انگیز از پردیس یا بهشت ایرانی را به نمایش می‌گذارند. این قالی که اصالت آن به قرن هفدهم میلادی و دوره صفوی بازمی‌گردد به نظر کارشناسان در یکی از بزرگ‌ترین مراکز قالی‌بافی ایران در کرمان یا تبریز بافته شده است. قالی باغی فیلادلفیا نیز مانند فرش دستباف کلارک در حدود بیش از یک دهه پیش در مجموعه حیدریان بازطراحی و باز بافی شد و با همان شیوه‌های اصیل صفوی رنگرزی و خلق شد. گفتنی است که این قالی نیز در رقابت‌های مختلف جوایزی را از آن استودیو طراحی فرش حیدریان کرده است.
قالی دستباف پولونز
گروهی از معروف‌ترین قالی‌های ایرانی در موزه‌های جهان، مجموعه‌ای از فرش‌های دوره صفوی موسوم به قالی‌های پولونز یا لهستانی هستند. قالی‌های لهستانی گروهی از قالی‌های دستباف ایرانی هستند که در دوره صفوی برای پادشاه لهستان طراحی و بافته شدند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این قالی‌ها می‌توانید به مقاله فرش حیدریان درباره فرش‌های پولونز مراجعه کنید. نقشه این قالی‌ها با اصلاحاتی در متریال اصلی سازنده قالی در مجموعه حیدریان باز طراحی شده است. در نسخه‌های اصلی این قالی‌ها از الیاف نقره و ابریشم استفاده شده که در طی قرن ها بر اثر خوردگی، گاهی ریخته شده یا اکسید شده‌اند. به همین روی و نیز به جهت صرفه‌جویی اقتصادی، مجموعه حیدریان جای الیاف فلزی با الیاف طبیعی پشم و ابریشم عوض کرده و قالی‌های زیبا و بسیار مشابه نسخه‌های موزه‌ای از این قالی‌ها را خلق کرده است.
قالی‌های دستباف گروس
قالی‌های شگفت‌انگیزی که در منطقه بیجار کردستان بافته می‌شوند، همواره چشم و چراغ اغلب موزه‌های جهان بوده‌اند. طرح و نقشه زیبای این قالی‌ها، علاوه بر ساختار بسیار منسجم، محکم و به قولی آهنینشان آن‌ها را به میراثی مهم و شیئی ارزشمند در موزه‌های جهان بدل کرده است. نقشه این قالی‌ها در مجموعه حیدریان بیش از یک دهه است که بازطراحی و بازبافی می‌شود و به همین خاطر تنوع چشمگیری از انواع این قالی‌ها در مجموعه حیدریان به چشم می‌خورد.
قالی دستباف ویلیام موریس
یکی از زیباترین قالی‌های موزه‌ای جهان، که نسخه‌های متعددی در ترکیب‌بندی و رنگ‌بندی‌های مختلف از آن در مجموعه حیدریان خلق شده و می‌شود، فرش‌های الهام گرفته از قالی زیبای ویلیام موریس هستند. ویلیام موریس یکی از اصلی‌ترین نظریه‌پردازان جنبش هنر و پیشه در انگلیس بود که تعداد زیادی از فرش‌های ایرانی را با خود به اروپا برد و که به تحقیق و تأمل در نقش‌مایه‌ها و طرح‌های آن‌ها پرداخت.
سخن آخر
فرش‌های موزه‌ای یکی از زیباترین المان‌هایی هستند که می‌توانند منازل و فضاهای ما را زیبا کنند، معنا ببخشند و هویتی اصیل و منحصربه‌فرد به آن اضافه کنند. انتخاب فرش‌های موزه‌ای برای اضافه کردن به خانه‌ها و دیزاین ها امروزی یک کار تخصصی است، چرا که گاهی قالی‌ها صرف‌نظر از ارزش زیبایی‌شناختی‌شان، صرفاً به خاطر قدمتی که دارند در موزه‌ها نگهداری می‌شوند و الزاماً انتخاب‌های مناسبی برای دکوراسیون‌های امروزی نیستند. مجموعه حیدریان با مطالعه و تحقیق در تاریخ فرش‌های دستباف ایرانی و شناسایی شاهکارهای این هنر، زیباترین و اصیل‌ترین قالی‌های دستباف را برای بازبافی انتخاب کرده و پس از اصلاحاتی مختصر آن‌ها را به شیوه‌ای اصیل خلق کرده و در شعب مختلف این مجموعه ارائه کرده است. برای بازدید از این آثار علاوه بر مراجعه حضوری می‌توانید با کارشناسان این مجموعه در شبکه‌های اجتماعی مجازی در ارتباط باشید یا به وب‌سایت‌های فرش حیدریان و زییین سر بزنید.