رج‌شمار و ارزش‌گذاری قالی‌های دستباف
Monday، ۱۲ Tir ۱۴۰۲
یکی از مهم‌ترین معیارهایی که هنگام خرید قالی دستباف مدام نام آن را می‌شنویم، رج‌شمار است. با دانستن رج‌شمار یک قالی می‌توان کیفیت و ظرافت یک فرش را تشخیص داد. گاهی حتی با دانستن رج‌شمار می‌توان منطقه بافت یک فرش را حدس زد. در این مقاله از وبلاگ فرش حیدریان سعی داریم قدری به این معیار بپردازیم و با آن آشنا شویم.
رج‌شمار چیست؟
در این مقاله پیش از هر کاری بهتر است رج‌شمار را تعریف کنیم. رج‌شمار از کلمه رَج مشتق شده و به معنی شمارش رج‌های یک قالی است. کلمه رج نیز خود معرب (صورت عربی شده) رگ است و از این راه، رج‌شمار یعنی شمارش رگ‌های یک قالی. گویی قالی پیکره یک انسان است که با رگ‌های بی‌شمار جان می‌گیرد. پس هرچه رج‌ها یا رگ‌های یک قالی بیشتر باشد، ساختار آن تنومندتر و محکم‌تر خواهد بود.
رج‌شمار چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
خیلی ساده بخواهیم بگوییم: با شمارش! اما مبنای شمارش و اندازه‌گیری چه چیزی باید باشد. برای فهم این مبنا باید عبارتی به نام ذرع را معرفی کنیم. ذرع یکی از واحدهای اندازه‌گیری ایرانی در دنیای قدیم است. به دلیل اینکه در گذشته یک مرجع واحد برای معرفی ابعاد و آحاد وجود نداشته‌اندازه آن در مناطق مختلف متفاوت بوده و هنوز هم هست. در واژه‌نامه دهخدا آمده است: «ذرع، مقداری باشد معین از سر انگشتِ میانینِ یک دست تا سر انگشت میانینِ دستی دیگر، چون کسی دست‌ها را از هم گشاده دارد. یا از سر انگشت میانین تا مِرفَق که بندگاه ساعد و بازو است.»
یک ذرع چقدر است؟
پارچه‌فروشان و بزازهای بازار میله‌ای به نام ذرع داشته‌اند که تا همین اواخر هم استفاده از آن متداول بوده و اندازه آن برابر با ۱۰۴ سانتیمتر است. این ذرع، ذرع متداول و رایج در ایران است. همان‌طور که گفتیم اندازه ذرع در دیگر نقاط ممکن است متفاوت باشد، مثلاً ذرعِ تبریز 112 سانتیمتر و ذرع کرمان 108 سانتیمتر است.
رابطه ذرع و رج‌شمار
واحد اندازه‌گیری ذرع از سنت قالی‌بافی تبریز وارد فرهنگ فرش‌های دستباف ایران شد. به‌این‌ترتیب هنگامی‌که می‌خواهند رج‌شمار یک قالی را اندازه بگیرند، تراکم گره‌های قالی در یک بخش کوچک از یک ذرع قالی را اندازه می‌گیرند؛ اما منظور از یک بخش کوچک چقدر است؟ برای اندازه‌گیری رج‌شمار قالی ایرانی باید تعداد گره‌های فرش را در یک شانزدهم ذرع شمرد.
برای ذرع تبریز این بخش 7 سانتیمتر، برای کرمان 6.75 سانتیمتر و برای اصفهان 6 سانتیمتر است و برای به دست آوردن رج‌شمار باید نخست بر اساس منطقه بافت فرش یکی از سه عدد بالا را انتخاب کرد و تعداد گره‌ها را در آن بخش شمرد. به‌عنوان‌مثال اگر با فرش تبریز سروکار داریم، تعداد گره‌ها را در 7 سانتیمتر از پشت این قالی می‌شماریم.
برای خرید چه رج‌شماری خوب است؟
بسیار پیش می‌آید که هنگام خرید از ما می‌پرسید چه رج‌شماری خوب است؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت: چیزی به‌عنوان رج‌شمار خوب و بد وجود ندارد. هر رج‌شمار به قالی کیفیت‌های خاصی می‌بخشد که آن را از سایر قالی‌ها متمایز می‌کند.
هرچه رج‌شمار کمتر باشد، تراکم قالی کمتر خواهد بود، درنتیجه فرش برای محیط‌هایی مناسب می‌شود که رفت‌وآمد با کفش و گرد خاک روی آن بیشتر است. از طرفی از باب نقشه و تصویر فرش، رج‌شمار کمتر تصویری ساده‌تر و انتزاعی خلق می‌کند درحالی‌که رج‌شمار بیشتر باعث ایجاد تصویری پیچیده‌تر و پرجزئیات‌تر می‌شود. رج‌شمار بالا فرش متراکم‌تر و محکم‌تری خلق می‌کند و از این راه دوام فرش را در شرایط زیستی دشوار بالاتر می‌برد. رج‌شمار پایین وزن فرش را کمتر و شستشو و خشک شدن آن را ساده‌تر می‌کند، پس اگر سبک زندگی پویایی دارید و مدادم امکان جابه‌جایی دارید فرشی با رج‌شمار کمتر را انتخاب کنید. هرچه رج‌شمار یک قالی بیشتر باشد مواد و زمان بیشتری برای خلق آن صرف شده، درنتیجه ارزش مادی قالی نیز بیشتر می‌شود.
رج‌شمار فرش حیدریان
فرش حیدریان با بیش از 130 سال سابقه خلق قالی‌های دستباف ایرانی در بیش از پنج منطقه این سرزمین تابه‌حال هزاران قالی با رج‌شمارهای گوناگون را خلق کرده است. برای انتخاب فرشی با رج‌شمار دلخواهتان کافی است به شعب مختلف این مجموعه سر بزنید یا از وب‌سایت زییین و فرش حیدریان بازدید کنید. کارشناسان فرش حیدریان همواره آماده‌اند تا شما را برای یافتن قطعه فرش دلخواهتان یاری کنند.