آیین قالیشویان قسمت اول

آیین قالیشویان

آیین قالیشویان یکی از رسومات مذهبی ایران است که ریشه های ملی و اساطیری نیز دارد و چه در روایت و چه در انجام خود آیین با فرش وقالی گره خورده است! این مراسم هر ساله توسط اهالی فین کاشان و خاوه در دومین جمعه فصل پاییز و نزدیکترین جمعه به هفدهم مهر ماه (در برخی روایات هم یازدهم مهر) و به مناسبت شهادت امام زاده سلطان علی انجام میگیرد، آداب برگزاری این مراسم عمدتاً از آنچه که از روایت خود واقعه نقل میشود نشات میگیرد و برخی مناسک هم از دیگر مراسمات ملی و مذهبی به آن وارد شده اند. مراسم قالیشویان در بین میراث معنوی ایران و میراث فرهنگی و معنوی یونسکو نیز به ثبت رسیده و هر ساله تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی برای تماشا و شرکت در این مراسم راهی کاشان میشوند و این استقبال هر ساله هم با رشد بیشتری همراه است که این امر به گسترش صنعت گردشگری منطقه هم کمک میکند.

منشا و داستان این مراسم در منابع باقی مانده و سینه به سینه نقل شده چنین روایت میشود که اهالی کاشان به امام محمد باقر نامه ای مینوسند و درخواست میکنند که یکی از فرزندانشان برای ارشاد و راهنمایی مردم به این منطقه بیایند و ایشان هم خواسته مردم را اجابت میکنند و یکی از فرزندانشان (علی) را به ایران و کاشان میفرستند، وی نزدیک به سه سال را در کاشان، خاوه، فین جاسب و مناطق اطراف به تعلیم و هدایت مردم پرداخت و در این دوران بین محلی ها محبوبیت فراوانی پیدا کرد و به سلطان علی شهرت یافت. همین محبوبت باعث شد که حاکم منطقه از شهرت و علاقه مردم به ایشان احساس خطر کرد و نامه ای به والی قم فرستاد و این موضوع را به وی اطلاع داد، والی قم نیز پس از اطلاع فرمان قتل سلطان علی را صادر کرد.

حاکم منطقه هم پس از مشورت با عده ای از حاکمان محلی دسیسه قتل سلطان علی را چید و با فریب و ریا ایشان را به حضور خود دعوت کرد و در راه به کاروان ایشان و همراهانشان حمله کردند و پس از چند روز درگیری ایشان را به قتل رساندند، اهالی فین پس از باخبر شدن از این موضوع با چوب و چماق خود را به اردهال (محل شهادت سلطان علی) رساندند و پس از درگیری موفق به باز پس گیری پیکر وی شدند و آن را در یک تخته قالی گذاشته و به نهری که امروزه به نهر شاهزاده حسین شناخته میشود بردند و آن جا پیکر را غسل دادند و در محل کنونی آرامگاه به خاک سپردند، در روایتی دیگر هم گفته شده که جسد امام زاده سلطان علی را بر قالی گذاشتند و به بالای تپه بردند و بخاطر شرایط بدون غسل به خاک سپردند و پس از آن قالی خونین را با آب جوی شستند (به عبارتی قالی را به نیت سلطان علی غسل دادند). اهالی خاوه نیز در همین زمان خاکسپاری سرمیرسند و با اهالی فین همراه میشوند. از بابت این روایات است که هر ساله و در دومین جمعه مهر ماه اهالی منطقه به مناسبت سالگرد سلطان علی به مشهد اردهال میروند و با برگزاری مراسم و مناسک مربوطه یاد وی را گرامی میدارند.

در دهه های اخیر این مراسم بیشتر مورد توجه قرار گرفته و این آیین هر ساله از طرف رسانه ها مورد پوشش قرار میگیرد، البته در گذشته هم که مراسمی کمتر شناخته شده بود هم مورد توجه نویسندگان و محققین قرار گرفته بود، بطوری که جلال آل احمد در مقاله "مهرگان در مشهد اردهال" که در کتاب "ارزیابی شتابزده" مکتوب شده به شرح این مراسم میپردازد و بر اساس مشاهدات و تحقیقات خود از برگزاری این مراسم در سال 1343، این آیین را نمونه ای از تلاش مردم محلی برای حفظ آئین های جشن مهرگان در قالب آیینی مذهبی به حساب می آورد که در این مطلب نشانه هایی از قبیل ثبت این مراسم در تقویم زراعی (خورشیدی)، همزمانی این آیین با جشن مهرگان، برگزاری هفته بازار -به رسم جشن مهرگان- همزمان با این مراسم و.... را بر این گواه بیان میدارد.جابر انصاری هم در کتاب "اساطیر و فرهنگ عامه ایران" به همین امر اشاره میکند و آن را تاثیر گرفته از جشن مهرگان میداند. ناصر تقوایی هم چند سال پس از مقاله آل احمد مستندی به نام "مشهد قالی" میسازد و شیوه برگزاری این مراسم در اواخر دهه چهل خورشیدی را ثبت مینماید و مشاهده این مستند برای مقایسه و بررسی تغییراتی که در این چند دهه در حواشی این آیین رخ داده دیدنیست. علی حاتمی نیز از سر علاقه ای که به فرهنگ و تاریخ ایران داشته داستان یکی از فیلمهایش به نام "طوقی" را همسو و همزمان با آیین قالی شویان فیلمبرداری کرد و بخشی از داستان فیلم در حین این مراسم انجام شد.

احسان آزادبخش در فصلنامه "فرهنگ مردم ایران در مقاله ای با عنوان "مروری بر مراسم قالی شویان" به شرح این آیین میپزدازد، در مجله "هنر و مردم " نیز شرح این مراسم به قلم علی بلوکباشی چاپ شده است و در سالهای بعد کتابی نیز از وی با همین موضوع به نام "قالی شویان، مناسک نمادبن قالی شویی در مشهد اردهال" چاپ شده است که این مراسم و مناسکش را مفصل تر شرح میدهد. کتابی نیز توسط مجید زجاجی به نام "حماسه تاریخی مشهد اردهال" منتشر شده که به شرح زندگی سلطان علی و وقایع مشهد اردهال اختصاص دارد، علاوه بر اینها چندین کتاب و مقاله های متعدد دیگری نیز راجع به این مراسم در طول سالها به چاپ رسیده که به آشنایی هر چه بیشتر مردم با آن کمک کرده است. در پست بعدی وبلاگ فرش حیدریان به شرح چگونگی برگزاری این آیین خواهیم پرداخت.

این داستان ادامه دارد در قسمت دوم آیین قالیشویان در وبلاگ فرش حیدریان با ما همراه باشید...