قالی دستباف کردستان، سوغات غرب ایران

هنر قالی‌بافی در جهان با صفت ایرانی گره خورده است، اما آنچه قالی‌بافی ایرانی را منحصربه‌فرد کرده، تنوع بی‌نظیر و بی‌حساب آن است. یکی از زیباترین انواع قالی ایرانی، فرش‌های دستباف کردستان است. کردستان منطقه وسیعی در غرب ایران است و زادگاه مردمان کرد این سرزمین. ویژگی‌های خاص این منطقه باعث شده تا نیاز به دام‌پروری به عنوان یکی از مشاغل اصلی در این منطقه همواره حس شود. از آنجا که یکی از محصولات جانبی دام‌پروری در کردستان پشم است، خلق انواع فرش دستباف در این منطقه رونق گرفته است. در این مقاله از وبلاگ فرش حیدریان قصد داریم با صنعت قالی‌بافی در استان کردستان ایران بیشتر آشنا بشویم.

زندگی در کوهستان‌های سرد و سخت ایران باعث شده تا ایرانیان ساکن این منطقه همواره نیاز به زیراندازی ضخیم و عایق را حس کنند. زمین سخت و ناهموار این منطقه از قرن‌ها پیش باعث شده تا عشایر و روستاییان کردستان روی قالی حساب ویژه‌ای باز کنند و تولید آن بخش از زندگی و مایحتاج روزمره‌شان بشود. امروزه برخی نمونه‌های فرش دستباف کردستان سابقه بافت این قالی تا 400 سال پیش را روشن می‌کنند، اما پختگی نقش، تکنیک و مهارت در این منطقه گواه آن است که این هنر سابقه‌ای بس طولانی‌تر در این منطقه دارد.

گوسفندانی که در کردستان پرورش داده می‌شوند عمدتاً از نژادهای کردی و مریوانی هستند و با وجودی که آب و هوای این منطقه در نهایت باعث کلفت شدن الیاف پشم می‌شود، پشمی که برای قالیبافی رشته می‌شود تا جای ممکن ظریف و نازک به عمل می‌آید. در بافت عمده قالی‌هایی که در کردستان خلق می‌شوند، چله‌کشی به روش ترکی و با الیاف پنبه انجام می‌شود. پود گذاری قالی‌های دستباف کردستان نیز عمدتاً به صورت یک پود است که با نوعی نخ پنبه‌ای ضخیم صورت می‌گیرد. قالی دستباف کردستان روی دارهای عمودی بالا می‌رود و رج‌شمار فرش‌های آن به بین 15 تا 25 گره متغیر است. گفتنی است که تعداد گره‌ها در قالی‌های شهری و جدیدتر از قالی‌های روستایی و عشایری و قدیمی‌تر بیشتر بوده، چرا که امروز و در شهرها، ظرافت پشم‌های تولیدی به مراتب بیشتر شده است.

طرح و نقش زیبای فرش دستباف کردستان

فرش‌های دستباف کردستان به لحاظ طرح و نقش یکی از متنوع‌ترین و زیباترین آثار صنایع‌دستی ایران به‌حساب می‌آیند. از جمله مهم‌ترین نقشه‌های این منطقه می‌توان به ماهی درهم اشاره کرد. این طرح که با نام هراتی نیز شناخته می‌شود، یکی از معروف‌ترین طرح‌های قالی دستباف ایرانی است که ماهیان نگهبان درخت زندگی در آیین زرتشتی را به تصویر می‌کشد.

یکی دیگر از نقشه‌های معروف قالی کردستان، انواع طرح‌هایی هستند که با محوریت نقش‌مایه بته‌جقه طراحی و تولید می‌شوند. فرم جقه در فرش و هنر ایرانی تعدادی کننده درخت سرو و مفهوم عروج و تعالی است. این فرم با وجود این که همواره شبیه یک قطره اشک با رأس خمیده است، با تغییرات جزئی در ساختارش به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: جقه بادامی، جقه پا شتری، جقه چارکی، جقه و مروارید، جقه توپی، جقه زمردی، جقه نیم گره‌ای و ... .

نقشه بسیار معروف دیگری که در استان کردستان به وفور بافته می‌شود و همواره مورد توجه همگان قرار می‌گیرد، نقشه گل فرنگ است. گل فرنگ در قالی ایرانی همان نقش گل رز اروپایی است که به صورت تک گل یا دسته‌گل در قالی‌ها بازنمایی می‌شود. این نقش‌مایه تقریباً از اوایل دوره قاجار یا حتی کمی پیش‌تر وارد ایران شده و در اغلب هنرهای عامه این سرزمین من‌جمله فرش پدیدار شده است. نقشه دیگری که با الهام از نقشه‌های درخت زندگی کهن ایرانی در این منطقه خلق می‌شود، طرح گل و مرغ نام دارد. گل و مرغ در فرهنگ ایرانی نمادی از هم‌نشینی سیمرغ و درخت زندگی است.

منشأ رنگ‌های قالی اصیل کردستان

قالی‌های دستباف کردستان اگر به شیوه‌ای اصیل و سنتی خلق شوند، رنگ‌هایشان عمدتاً از طبیعت گرفته می‌شود و همین باعث می‌شود رنگ‌هایشان زیبا، درخشان و بدیع باشد. در این استان انواع رنگ‌های سرمه‌ای، سرخ تیره و روشن، سبز تیره و روشن، کرم، فیروزه‌ای، آبی روشن و تیره، نارنجی و ... از موادی چون قرمز دانه، نیل، وسمه، اسپرک، پوست انار، پوست گردو، مازو، هلیله، روناس، جفت، پوست پیاز و ... گرفته می‌شود و سطح فرش‌های دستباف کردستان را چون بوم نقاشی مصور می‌کنند.

فرش کردستان را برای کدام بخش‌های منزل بخریم؟

امروزه فرش کردستان از کوچک‌ترین اندازه‌ها مانند، پشتی گرفته تا فرش‌های بزرگ 12 متری بافته می‌شود. لذا برای اغلب بخش‌های خانه‌های ایرانی امروزی می‌توانید این فرش‌ها را تهیه کنید. خوب است بدانید که در مجموعه حیدریان می‌توانید علاوه بر سفارش دادن سایز دلخواهتان، کالکشنی شخصی از انواع فرش‌های کردستان را سفارش بدهید تا در اندازه‌های مختلف و دلخواه شما برایتان بافته شود.

سبک قالی‌بافی استان کردستان به چه صورت است؟

امروزه قالی‌بافی در سه سبک عشایری، روستایی و شهری در بخش‌های مختلف استان کردستان صورت می‌گیرد. باید بدانیم فرش‌های دستباف روستایی کردستان به خاطر پود ضخیم و پرز بلندشان، بافتی سنگین داشته و اصطلاحاً گوشتی هستند. این قالی‌ها که در فرهنگ محلی به خرسک معروف‌اند، بیشتر نقشه‌های هندسی و ذهنی باف دارند. فرش‌های شهری اما نقشه‌ای زیبا و بافتی ظریف دارند و همین باعث شده که قالی‌های این استان هم مورد توجه کسانی قرار بگیرد که به دنبال آثار فاخرند و هم کسانی که فرهنگ بومی و ایلیاتی را می‌پسندند.

قالی دستباف کردستان در فرش حیدریان

کردستان یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های قالی‌بافی فرش حیدریان است. این مجموعه در شهرهای مختلف این استان کارگاه‌های متعددی دارد که در پست‌های بعدی بیشتر به آن‌ها خواهیم پرداخت؛ اما خوب است بدانیم فعالیت‌های فرش حیدریان در این خطه نه‌تنها منجر به کارآفرینی برای بیش از صدها خانواده شده، بلکه باعث بالا رفتن کیفیت تولیدات قالی‌بافی و ارائه صدها طرح و رنگ از فرش‌های اصیل و دستباف کردستان شده است. برای بازدید از فرش‌های کردستان فرش حیدریان می‌توانید علاوه بر مراجعه به شعب حضوری این مجموعه به وب‌سایت فروشگاه زییین و فرش حیدریان نیز سر بزنید.