راهکارهای تشخیص قدمت فرش ایرانی

در مطلب پیشین بلاگ فرش حیدریان به شیوه‌های تخمین عمر فرش پرداختیم. در این مطلب بخش دوم راهکارهای تخمین سن قالی‌ها را با هم مرور می‌کنیم.

یکی از شیوه‌های تخمین عمر فرش‌ها توجه به سبک و نقشه آن‌هاست. برخی از سبک‌های خاص فرش قابلیت آن را دارند که بتوان به طور کاملاً دقیق تاریخ‌گذاری شوند. در بسیاری از موارد، دانستن سبک فرش می‌تواند به شما در تشخیص سن آن کمک کند. به‌عنوان‌مثال، می‌دانیم که نقشه زیگلر که در مجموعه فرش حیدریان به قالی‌های سلطان‌آباد معروف‌اند، حدود 130-140 سال پیش تولید می‌شدند؛ بنابراین اگر یک قالی زیگلر آنتیک داشته باشید نمی‌توانند زودتر از یک تاریخ خاص، یعنی 140 سال پیش تولید شده باشد.

یکی دیگر از نکاتی که می‌تواند در این راه ما را برای فهمیدن سن فرش‌مان کمک کند، توجه به طرح و پترن فرش‌هاست. امروزه می‌دانیم طرح فرش‌ها در طول سالیان تغییر می‌کند و قالی‌بافی هر محلی مراحل تکامل خاص خود را دارد. همه‌چیز، از رنگ‌هایی که استفاده می‌شد، از مواد گرفته تا طراحی، در طول زمان تغییر کرده‌اند. یکی از بارزترین تغییرات را می‌توان در قالی‌های آنتیک شمال غربی ایران مشاهده کرد که عمدتاً سه نوع فرش خاص هریس، سراپی و بخشایش است.

یکی دیگر از راه‌های تخمین عمر قالی‌ها، میزان فرسودگی و آسیب آن‌ها است. برخی از آسیب‌ها فقط با گذر زمان بسیار طولانی پدید می‌آیند؛ مانند کوتاه شدن و تحلیل رفتن پرز فرش‌هایی که به‌خوبی مراقبت شده‌اند. این موضوع برای تخمین سن قالی‌های خانوادگی که از سرگذشت آن‌ها مطلعیم صدق می‌کند. چون اگر فرشی خوب مراقبت نشده باشد و مدام تحت‌فشار و در معرض رفت‌وآمد و آلودگی بوده باشد، ممکن است فرایند تحلیل پرزهایش سرعت پیدا کند. در این‌گونه موارد هنگام خرید خیلی باید مراقب باشید چراکه یک متخصص ماهر قادر به تعمیر فرش خواهد بود و ممکن است با کمی ترمیم حرفه‌ای فرشی بسیار قدیمی یا آسیب‌دیده را به‌عنوان فرشی جدیدتر و سالم‌تر به شما عرضه کنند. حتی آن دسته از فرش‌هایی که آسیب‌ دیده‌اند یا به‌گونه‌ای فرسوده شده‌اند که آسیبشان به‌سختی در کنار پرز فرش دیده می‌شود، اگر به پشت فرش نگاه کنید، اثرات تعمیر اغلب آشکار خواهد بود. اگرچه برخی استثناها وجود دارد، اما منطقی‌تر آن است که به هر فرشی که مطلقاً هیچ نشانه‌ای از سایش، اکسیداسیون یا ترمیم ندارد مشکوک باشیم.

یکی دیگر از راه‌های تخمین عمر برخی از فرش‌ها، توجه به تعداد گره‌هایشان در هر اینچ مربع (KPSI) است. برای این کار باید فرش را برگردانید و تعداد ردیف‌های افقی و عمودی را در یک اینچ بافت بشمارید. این اعداد را در هم ضرب کنید، گره در هر اینچ مربع یا KPSI را به شما می‌دهد. در تاریخ فرش‌بافی مناطق و دوره‌های زمانی خاص KPSI مشخص داشتند. بسیاری از فرش‌های مدرن KPSI بالاتری نسبت به آنتیک دوره قاجار و زندیه دارند.

قبل از حدود سال 1240 شمسی، فرش‌ها فقط با استفاده از رنگ‌های گیاهی طبیعی رنگرزی می‌شدند. این رنگ‌ها به طور طبیعی با افزایش سن، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی محو می‌شوند و نکته‌ای دیگر که در موردشان وجود دارد آن است که عموماً ملایم‌تر از رنگ‌های شیمیایی هستند. بسیاری از تولیدکنندگان فرش با اقداماتی فرش را رنگ‌بری می‌کنند تا به آن ظاهری کهنه بدهند؛ اما این موضوع نیز به‌راحتی قابل‌تشخیص است. کافی است پرز را جدا کرده و با ذره‌بین به آن نگاه کنید. اگر تغییر رنگ به طور طبیعی در طول الیاف صورت گرفته باشد، یک انتقال ملایم رنگ از بالا به پایه وجود خواهد داشت؛ اما اگر فرش به‌صورت شیمیایی سفید شده باشد، یک نوار رنگی تیز در وسط الیاف وجود دارد.

در مقاله بالا سعی کردیم به شما نکاتی را برای تعیین قدمت فرش شما ارائه دهیم؛ اما مهم است که همه‌چیزهایی را که نوشتیم را به‌عنوان راه‌های قطعی و تنها راه ممکن تلقی نکنید. به این دلیل که قالی‌های آنتیک منطق خاصی ندارد و صرفاً بر اساس یک قطعه فرش نمی‌توان به تخصص برای تخمین سن دست‌یافت، باید تعداد زیادی فرش از یک نوع خاص را ببینید تا بتوانید تشخیص دهید که یک فرش در مقابل فرش دیگر چقدر قدمت دارد.

اگر در مورد فرش خاصی سؤالی دارید، می‌خواهید بدانید چقدر قدمت دارد یا شاید بخواهید آن را بفروشید، با کارشناسان ما در مجموعه فرش حیدریان در ارتباط باشید.